تا به حال برای تان پیش آمده که ناگهان احساس گرمای غیرطبیعی کنید یا تپش قلب تان شدید شود؟
اگر به تازگی با علائمی مثل کاهش یا افزایش ناگهانی وزن، تعریق بیش از حد، اضطراب و بی قراری قابل توجه یا خشکی پوست مواجه شده اید هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید زیرا این نشانه ها شما را از نامنظم بودن عملکرد غده تیروئیدتان باخبر می کند.
هر چند غده تیروئید عضو کوچکی است اما یکی از مهم ترین غدد درون ریز بدن انسان به شمار می آید که به سیستم های اصلی بدن مرتبط است. دکتر اکبر سلطانی، فوق تخصص غدد شما را با کم کاری و پرکاری غده تیروئید که از شایع ترین نوع بیماری های غدد در میان زنان هستند آشنا می کنند.

● غده همه کاره!

غده تیروئید در ناحیه قدامی گردن و بالای جناق قرار دارد. کار غده تیروئید تنظیم سوخت و ساز بدن و رشد انسان است به علاوه، در تنظیم آب و الکترولیدها تاثیر می گذارد و به طور کلی با عملکرد تمامی سیستم ها به خصوص مغز، اعصاب و قلب رابطه مستقیم دارد و مهم ترین وظیفه آن تاثیر روی سیستم سوخت و ساز بدن است.

● این نشانه ها را بشناسید
پرکاری تیروئید ۲ نوع است: دائمی و موقت. پرکاری موقت معمولا با مصرف دارو بعد از مدتی درمان می شود. در مورد پرکاری تیروئید دائم معمولا بیمار با بعضی علائم واضح به پزشک مراجعه می کند، مثلا بیمار در ناحیه قلب از تپش قلب زیاد و غیرعادی شکایت می کند و در موارد شدید دچار نارسایی قلبی می شود. گاهی اوقات بیمار در ناحیه ریه با تنگی نفس به خصوص تنگی نفس فعالیتی به پزشک مراجعه می کند.
علائم این بیماری در دستگاه گوارش به صورت کاهش وزن و افزایش اشتها ظاهر می شود مگر در سنین بالا که میزان اشتهای افراد کاهش پیدا می کند. علاوه بر این، مهم ترین ارگانی که درگیر می شود سیستم مغز و اعصاب است که بیمار با نشانه هایی مانند اضطراب و عصبانیت غیرعادی روبه رو می شود.

تحمل گرما نداشتن یا تعریق بیش از حد نیز از موارد دیگری هستند که در سیستم سوخت و ساز بیمار رخ می دهند. بعضی از بیماران دچار علائم چشمی می شوند. در این شرایط بیمار از بیرون زدگی چشم شکایت می کند که گاهی میزان آن بسیار شدید می شود. پرکاری تیروئید اگر بیش از حد معمول طول بکشد یا توسط پزشک تشخیص داده نشود روی استخوان تاثیر منفی می گذارد و تراکم آن را کم می کند.

● نخستین راه حل
روش های درمانی برای بیماری پرکاری تیروئید معمولا به ۳ دسته تقسیم می شوند. با تجویز داروهای مخصوص این بیماری را می توان به راحتی کنترل کرد، این داروها تولید هورمون از غده تیروئد را کاهش می دهند چون در پرکاری تیروئید تولید هورمون ها در این غده بیش از حد معمول می شود. بنابراین مصرف دارو باعث می شود تا تولید چنین هورمون هایی به میزان کنترل شده ای برسند.
ید رادیواکتیو روش دیگری برای درمان پرکاری تیروئید است و بعد از دارو شایع ترین روش درمانی برای این بیماری محسوب می شود. ید رادیواکتیو می تواند غده تیروئید را از کنار بیندازد و در ۵۰ در صد موارد تحت تاثیر این ید غده تیروئید کم کار می شود. روش سوم که معمولا کمتر بکار گرفته می شود جراحی غده تیروئید است که به ندرت اتفاق می افتد.

● اگر عادت ماهانه نامنظم دارید
یکی از علائم شایع بیماری کم کاری تیروئید در زنان اختلال در عادت ماهانه مانند افزایش یا نامرتب بودن خونریزی است و تا زمانی که خونریزی قطع شود این روند ادامه پیدا می کند البته این موارد می توانند در کنار نشانه های دیگر کم کاری تیروئید ایجاد شوند.
افزایش خونریزی زنان در این حالات آن ها را مستعد برای کم خونی می کند. به طور کلی بیماری که به کم کاری تیروئید دچار می شود با علائم کلی مثل درد عضلات، خستگی، ضعف، بی حالی، افزایش وزن، کاهش اشتها که جزو شایع ترین نشانه های این بیماری هستند به پزشک مراجعه می کند.

● چطور گواتر نگیریم؟
یکی از فواید نمک یددار این است که مقدار ۱۰۰ تا ۱۵۰ میکروگرم در روز ید به بدن می رساند که این مقدار هم برای ساختن هورمون کافی است، هم عموما برای جلوگیری از بزرگ شدن غده تیروئید که آن را گواتر می نامیم مفید و موثر است. اگر از نمک یددار استفاده می کنید و خیلی غذاهای دریایی مصرف نمی کنید، این موضوع خیلی برای تان مشکل ساز نمی شود .

● ید بخورید
وقتی هورمون های تیروئید ساخته می شوند، داخل آن ها مقدار زیادی ید وجود دارد و اگر ما میزان مناسبی ید مصرف نکنیم، این غده نمی تواند هورمون بسازد یعنی ید یکی از مواد اولیه سازنده هورمون تیروئید است. هنگامی که شما ید مصرف می کنید غده تیروئید آن را جذب کرده و در مرحله بعد آن را با یک یا ۲ نوع پروتئین ترکیب می کند و زمانی که این ترکیب اتفاق می افتد، غده تیروئید از آن هورمون می سازد. در نهایت این هورمون تیروئید است که سوخت وساز بدن را تنظیم می کند و تقریبا روی بیشتر اعضای بدن به طور جداگانه تاثیر می گذارد. بنابراین وقتی شما مقدار کمی ید مصرف کنید، غده تیروئید مواداولیه برای ساختن هورمون را ندارد به همین دلیل این غده ابتدا شروع به بزرگ شدن می کند که در نهایت به گواتر تبدیل می شود

● پف دور چشم، هشداری جدی
در مورد کم کاری تیروئید می توان گفت؛ علائم آن تا حدی برعکس پرکاری تیروئید است. اگر بخواهیم از علائم این بیماری در ارگان های مختلف بدن شروع کنیم خشکی پوست یکی از نشانه های آن است. بیمار معمولا از خشکی بیش از حد پوست و احساس سرما شکایت می کند. پف غیرعادی دور چشم به خصوص وقتی بیمار صبح از خواب بیدار می شود می تواند یکی دیگر از علامت های کم کاری تیروئید باشد. کم خونی یکی دیگر از علائم کم کاری تیروئید است که در نتایج آزمایشات خون بیمار مشخص می شود. تنگی نفس فعالیتی در دستگاه تنفسی، یبوست و کاهش اشتها در دستگاه گوارش از دیگر نشانه های بیماری کم کاری تیروئید است که می تواند بیمار را از بروز این ناراحتی آگاه کند.

● رژیم غذایی تان را محدود نکنید
یکی از اشتباهاتی که در این زمینه رخ می دهد این است که به بیمارانی که مشکل تیروئید دارند توصیه می شود، ماهی صرف نکنند یا برای مثال کلم و کاهو نخورند چون این مواد ید دارند، خب باید به این نکته اشاره کنم که اصولا در بیماری کم کاری و پرکاری تیروئید رژیم غذایی خاصی وجود ندارد. مطالعات علمی و پزشکی نشان می دهد، مصرف خوراکی هایی مانند کلم و مانند آن در صورتی می تواند برای تیروئید مشکل ساز شود که به میزان چند کیلوگرم در روز استفاده شود و از آنجایی که هیچ انسان عاقلی این مقدار کلم را در روز نمی خورد بنابراین عموما مصرف مواد خوراکی مانند کلم، انواع سبزی ها و ماهی نه باعث کم کاری تیروئید می شوند و نه در پرکاری این غده ممنوعیتی دارند. بنابراین هیچ اثبات علمی در مورد بعضی از رژیم های شایعی در میان مردم درباره غده تیروئید وجود ندارد، همانطور که گفتیم هیچ رژیم غذایی برای بیماری های تیروئید وجود ندارد مگر این که فرد به سرطان تیروئید دچار شود که بحث آن کاملا متفاوت است.

● در سرما بیشتر مواظب باشید!
تیروئید روی تمام ارگان های بدن انسان تاثیر می گذارد و درصورتی که فرد هنگام بروز علائم به موقع به پزشک مراجعه نکند تمام عوارضی که به آن اشاره کردیم تشدید می شود. پوست، چشم، سیستم خونی و قلب و عروق، گوارش، دستگاه ریوی، باروری، مغز و اعصاب و عضلات ارگان هایی هستند که تحت تاثیر عملکرد غده تیروئید قرار دارند. شدیدترین حالت کم کاری تیروئید که گاهی هم در فصل سرما دیده می شود کمای ناشی از کم کاری تیروئید درمان نشده است. زمانی که بیمار کم کاری تیروئید داشته باشد و برای درمان اقدام نکند ممکن است بعد از مدتی دچار کما شود و سطح هوشیاری اش کاهش یابد، در این حالت فرد دیگر ارتباط برقرار نمی کند، عملکرد مغزش کم شده یا بیمار دچار افت درجه حرارت می شود، نبض اش کند شده و تپش قلب هم کاهش پیدا می کند و تنفس فرد دچار مشکل می شود. این ناراحتی به طور مستقیم در ۴ سیستم اصلی بدن یعنی قلب و عروق، سیستم مغز و اعصاب تاثیر گذاشته و علائم ناشی از آن در این سیستم شدید می شود. برای تشخیص قطعی کم کاری یا پرکاری تیروئید آزمایش خون ساده انجام می شود.

● از مادرتان تیروئید نمی گیرید
بیماری های غده تیروئید به ندرت پیش می آید که به صورت ارثی منتقل شوند، در این شرایط اختلالاتی به صورت ژنتیک در ساختن و تاثیر هورمون ها به وجود می آید ولی این انتقال ارثی بسیار نادر اتفاق می افتد. بیشترین علت کم کاری تیروئید، سیستم ایمنی بدن است یعنی سیستم ایمنی باعث می شود تا غده تیروئید کم کار شود و در نهایت از کار بیفتد. از علل دیگر کم کاری تیروئید مصرف ید رادیواکتیو هنگام پرکاری تیروئید است که گفتیم آن را کم کار می کند و البته عمل جراحی که باعث کم کاری دائم غده تیروئید می شود.

● زنان مستعد تر از مردان

اگر یکی از اعضای خانواده فرد به تیروئید مبتلا باشد چنانچه خود فرد علائم کم کاری تیروئید مانند خشکی پوست، پف صورت به خصوص صبح ها، تنگی نفس، یبوست، اختلال سیکل قاعدگی، گرفتگی و ضعف عضلانی داشته باشد، لازم است تا برای تشخیص عملکرد تیروئید خود حتما آزمایش تیروئید انجام دهد و کم کاری تیروئید بررسی شود. پرکاری و کم کاری تیروئید معمولا در زنان ۲۰ تا ۴۰ سال شایع تر و همچنین آمار این بیماری ها در زنان نسبت به مردان بیشتر است.

● پوکی استخوان نمی گیرید اگر...
قرص لووتیروکسین برای درمان کم کاری تیروئید تجویز می شود؛ شواهد علمی نشان می دهد اگر دوز مصرفی این قرص مناسب نباشد، می تواند مقداری از تراکم استخوان در زنان بعد از دوران یائسگی را کاهش دهد بنابراین مصرف لووتیروکسین به جز در دوران یائسگی تاثیری روی بدن نمی گذارد.
زنانی که در دوران یائسگی بیش از حد مجاز داروی لووتیروکسین مصرف کنند و دوز آن بیشتر مقدار مورد نیاز باشد، احتمال دارد به میزان بسیار کمی؛ سالی یک درصد، تراکم استخوان شان کاهش پیدا کند. اگر خانم ها تحت نظر پزشک باشند و به طور مرتب آزمایشات دوره ای دهند تا دوز داروهای شان تنظیم شود دیگر با این مشکل مواجه نمی شوند.
پس توجه داشته باشید که مصرف لووتیروکسین در دوز مناسب باعث پوکی استخوان نمی شود به علاوه پزشک متخصص از آنجایی که هر۶ ماه یک بار آزمایشات لازم را روی بیمار انجام می دهد باید مراقب باشد تا دوز دارو بیش از حد مجاز نشود. این دارو هم مانند داروهای دیگر اگر بیش از حد مجاز مصرف شود قطعا عوارض جانبی مخصوص به خود را خواهد داشت.
قرص لووتیروکسین را می توان ۳۰ دقیقه قبل از صبحانه یا ۲تا ۳ ساعت بعد از شام هنگام خواب مصرف کرد. در مورد کسانی که گاهی قرص را به جای این که به صورت ناشتا مصرف کنند با غذا می خورند باید بگوییم که حدود ۱۰ تا ۱۵ در صد از جذب این قرص به بدن کاسته می شود و عوارض چندانی ندارد.

● تیروئید گره ای
از علت های پرکاری غده تیروئید می توان به ناراحتی در سیستم ایمنی بدن( به نام گریوز) اشاره کنیم یا ابتلا به گواترهای که برای مدت طولانی زمان آن ها طول کشیده و به صورت گره ای در می آیند و این گره ها باعث تیروئید پرکار می شوند و سومین علت آن که نسبت به موارد دیگر کمیاب تر است و تا ۵ درصد بیشتر رخ نمی دهد یک گره تک تیروئید است که باعث تولید بیش از حد هورمون می شود.

● خانم ها بعد از زایمان مراقب باشند
گاهی ممکن است خانم ها بعد از زایمان با کم کاری یا پرکاری تیروئید موقت مواجه شوند؛ این ناراحتی معمولا در ۳ تا ۶ ماه اول زایمان رخ می دهد و بین ۳ تا ۶ ماه هم طول می کشد، در این صورت پزشک می تواند با انجام آزمایش این بیماری را متوجه شود ولی درمان این بیماری هم به صورت موقتی است و بعد از مدتی که فرد داروهایش را مصرف می کند دوباره پزشک وضعیت بیمار را بررسی می کند تا متوجه شود که عملکرد تیروئید به حالت اولیه خود بازگشته یا نه و اگر فرد کم کاری یا پرکاری تیروئید فرد رفع شود دیگر نیازی به ادامه دادن داروها نیست ولی گاهی اوقات حدود ۳۰ درصد ممکن است کم کاری موقتی تیروئید ادامه پیدا کند که در اینجا عملکرد تیروئید از دائم تبدیل به موقت می شود و بیمار باید همیشه تحت مراقبت و درمان قرار گیرد.